لیلة‌ الرغائب

اولین پنجشنبه و شب جمعه ماه رجب را «لیلة‌ُالرَغائب» می‌نامند، یعنی «شب عطا و بخشش بسیار» یا «شب میل‌ها و خواسته‌ها». منشاء نامگذاری «لیلةالرغاب»، روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است که در آن اعمالی نیز برای این شب ذکر شده است.

معنای لیلةالرغائب

كلمه "رغائب" جمع "رغیبه" به معنای چیزی كه مورد رغبت و میل است و نیز به معنای عطا و بخشش فراوان می باشد. بنا بر معنای اول، "لیلةالرغائب" یعنی شبی كه میل و توجه به عبادت و بندگی در آن فراوان است و بندگان خوب و شایسته خداوند در این شب تمایل زیادی به رفتن به در خانه خدا و ارتباط و انس با معبود خویش دارند.

و بنا بر معنای دوم، "لیلةالرغاب" یعنی شبی كه در آن عطاء و بخشش خداوند فراوان است و بندگان مخلص خداوند با روآوردن به بارگاه قدس ربوبی و خاكساری در برابر عظمت حق، شایسته دریافت انعام و عطا و بخشش بیكرانه حق می گردند.

اعمال لیلةالرغائب

منشاء "لیلةالرغاب" روایتی است که از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نقل شده و در منابع متعددی آمده است. از آن جمله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در کتاب «المراقبات» این روایت را به این صورت می آورد:

از پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه وآله روايت شده است كه فرمودند: «از اولين شب جمعه در ماه رجب غافل نشويد. زيرا شبى است كه فرشتگان آن را "ليلةالرغائب" مى‌ نامند. اين نامگذارى به اين جهت است كه هنگامى كه يک سوم از شب گذشت هيچ فرشته ‌اى در آسمان‌ها و زمين نمى ‌ماند مگر اين كه در كعبه و اطراف آن جمع مى‌ شوند. آنگاه خداوند بطور غير منتظره‌ اى بر آنان وارد شده و مى‌ فرمايد: اى فرشتگانم هر چه مى‌ خواهيد از من درخواست كنيد. فرشتگان عرض مى‌ كنند: حاجت ما اين است كه از روزه ‌داران رجب درگذرى. خداوند مى ‌فرمايد: اين كار را انجام دادم».

بهتر است كسى كه اين حديث را مى‌ شنود، در اين شب، زياد بر فرشتگان صلوات فرستاده تا تكليفى را كه آيه تحيّت (إِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا...) به عهده ما گذاشته باندازه توانايى انجام داده باشد.

سپس رسول خدا صلّى اللّه عليه وآله فرمودند: «كسى كه روز پنجشنبه اول رجب را روزه گرفته و سپس بين نماز مغرب و نماز عشاء دوازده ركعت نماز بجا آورده، هر دو ركعت به يك سلام و در هر ركعتى سوره فاتحه يك بار، سوره «انّا أنزلناه فی ليلة القدر» سه بار و سوره «قُل هو اللّه أحد» را دوازده بار بخواند، و هنگامى كه نماز تمام شد، هفتاد بار بر من (با اين الفاظ) صلوات بفرستد: «اللّهمّ صلّ على محمّد النّبىّ الأمىّ و على آله». سپس سجده كرده و در سجده هفتاد بار بگويد: «سُبّوح قُدّوس ربّ الملائكة و الرّوح». سپس سر خود را بلند كرده و بگويد: «ربّ اغفر و ارحم و تجاوز عمّا تعلّم إنّك أنت العلىّ الأعظم‌». آنگاه بار ديگر به سجده رفته و در سجده همان چيزى را بگويد كه در سجده اول گفت، سپس حاجت خود را از خدا بخواهد، ان شاءاللّه تعالى برآورده مى‌ شود».

سپس رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند: «قسم به كسى كه جانم در دست اوست، هيچ بنده يا كنيزى - از بندگان و كنيزان خدا - اين نماز را بجا نمى ‌آورد، مگر اين كه خداوند گناهان او را مى‌ بخشد گرچه گناهان او مثل كف دريا و به عدد شنها و به وزن كوه ها و به عدد برگ هاى درختان باشد و روز قيامت هفتصد نفر از خويشان خود را كه همگى سزاوار آتش باشند شفاعت مى‌ كند. و در شب اول قبر خداوند ثواب آن را به بهترين صورت، با روى گشاده و خندان و زبان فصيح براى او مى‌ فرستد كه مى‌ گويد: اى محبوب من مژده بده، از هر سختى نجات پيدا كردى. مى ‌پرسد: تو كيستى؟ رويى بهتر از روى تو نديده و بويى به خوشبويى تو مشامم نرسيده. جواب مى‌ دهد: اى محبوب من، من ثواب آن نمازى هستم كه در فلان شب، فلان منطقه، فلان ماه و فلان سال بجا آوردى، امشب آمده ‌ام تا حقت را ادا كرده، مونس تنهايى تو بوده و وحشتت را از بين ببرم، و زمانى كه در صور دميده شود، در عرصه قيامت بر سرت سايه افكنم و تو هرگز هيچ خيرى را از جانب مولايت از دست نخواهى داد».

سید ابن طاووس نیز در «اقبال الاعمال» این نماز را آورده است. ایشان در قبل از نقل روایت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله که این نماز در آن بیان شده می گوید: من آن را در كتاب‌هاى عبادات به نقل از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله دیده ام و خودم آن را از برخی كتاب‌هاى راويان اماميه رحمهم اللّه نقل می کنم. معنی سخن سید بن طاووس این است که روایت مربوط به این نماز در کتابهای مربوط به عبادات سنی و شیعه آمده است و ایشان آن را به نقل از یکی از کتابهای شیعه آورده اند. البته کتابهایی که سید بن طاووس بدانها اشاره نموده به دست ما نرسیده است.

همچنین کفعمی در «بلد الامین» این نماز را نقل کرده و ایشان آن را از کتاب «اختیار المصباح الکبیر و ما اضیف الیه من الادعیه» نوشته ابن باقی قرشی (قرن ۷ ق) نقل کرده است. البته این دعا در بخش اضافات ابن باقی آمده است، یعنی بخشی که ابن باقی بعد از نقل گزینش خود از کتاب «مصباح المتهجد» شیخ طوسی آورده است.

شیخ عباس قمی نیز در «مفاتیح الجنان» می آورد: بدان‌كه اولين شب جمعه ماه رجب را «ليلة الرغاب» (يعنى شب دلدادگان) مى ‌گويند و براى آن عملى با فضيلت‌ بسيار از حضرت رسول صلى اللّه عليه وآله وارد شده كه آن را سيّد در كتاب «اقبال» و علامه حلى در «اجازه بنى‌زهره» نقل كرده‌ اند.